Vinstres "Program" - Ivar Aasen-tunet

Etter mi Tru kunde Styret for Lands-Vinstrelaget gjera nyttigare Ting enn aa sitja aa laga ihop Programforslag. Eg vil berre nemna ein Ting som den aa senda Agitatorar elder Foredragshaldarar rundt ikring; for slikt trur eg det er, politiske Samlag plar driva mest paa med i vanskelege Tider og naar nye Val stend for Døri, og slikt er det nok Høgre og driv paa med i desse Dagar, ettersom eg hev høyrt. Men Vinstrestyret ^_ Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelsen, som det heiter paa Sproget ^_ hev funnet, at det me trong mest um, var ei Lista yver vaare Idear; og den Lista hev ho daa sett upp. For noko veit du, at ei Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelse maa gjera.

^_ Ikkje ei Lista hev ho sett upp, men tvo paa ein Gong. Ei for no, og ei for sidan. Ei for dei Sakerne, som Vinstre veit, at det vil ha fram, og ei for dei Sakerne, som det ikkje veit, anten det vil ha fram elder ikkje; ei Lista for Arbeidssaker, og ei for Saker til aa tenkja paa, ei for Aalvor og ei paa Voni. Idear er det ingen Vant paa, kann ein skyna, og det er daa ikkje annat enn godt og væl.

Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelsen hev meint aa gjera det væl, det maa ingen tvila um. Dessutan hev ho viljat vera klok. Og Klokskap er ei Dygd. Men det er ei faarleg Dygd, for ein vert so lett altfor klok. Og den, som er altfor klok, ber seg tidt galnare aat, enn den, som ikkje hev Draum um Klokskap. Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelsen hev i dette Tilfellet voret væl klok. Dermed hev ho sett upp eit Programforslag, som ikkje er so vælgjort som det er vælmeint.

For det fyrste kunde heile Program-Forslaget voret uskrivet, til dess Vinstre hadde gjort ifraa seg dei store og vande Sakerne, som stend att fraa tidlegare Aar, og som i seg sjølv var meir enn Program nok for næste Val, naar me hugsar paa, kva dette i Røyndi maa koma til aa staa um, so lenge ikkje Høgre¨heilt og ærlegt gjev upp sine Tankar um Strid mot det, som no er vunnet. Ser me for det andre paa sjølve Programforslaget, slik som det er framlagt, so vil me finna, at det er ihopsett slik, at det lite kann vera til Rettleiding for Vinstre elder for dei, som Vinstre skulde tenkja paa aa vinna, men derimot til ikkje so lite Hjelp for Høgre, som i desse Tider visst tek imot all den Hjelp det kann faa, og meir til.

Eit Forslag til Val-Program skal vera praktiskt. Det skal ikkjeinnehalda Saker til aa tenkja paa elder Framtidssaker elder Saker, som Partiet ikkje er samstellt um; for det spreider istadenfor aa samla. Helder ikkje skal Programet innehalda Saker, som er so gamle, at dei alt held paa aa gjenomførast; for det er utrengt og kann altso ikkje vera godt for nokon Ting. Finn ein, at ein vil hava eit Val-Program, so skal det innehalda ei elder tvo elder tri av dei Sakerne, som ein finn er dei mest vigtige; som ein vil hava fram fyrst og fremst, og som ein veit er so vidt mogne og fyrebudde, at die vil kunna samla Partiet og skaffa det Fleirtal .

Venstre Lands Forenings Bestyrelsen Programforslag inneheld, som sagt, tvo Listur. Den fyrste av desse inneheld sju Saker. Desse Sakerne er:

Dei tvo fyrste Sakerne paa denne Lista er so gamle, at dei ikkje høyrer heime paa eit Valprogram no.

Den tredie Posten er so uklaar, at Landsforenings-Venstre-Bestyrelsen visst er aaleine um aa forstaa, kva han inneheld. Er det Meiningi, at Vinstre vil gjeva Skulekommissionarne Rett til aa velja Lærarar, so skulde det voret sagt. Vil Vinstrestyret hava nye Fag inn i Folkeskulen, skulde det ha sagt, kva Fag dette skulde vera; dessutan skulde det ha sagt, um det vil arbeida for Udvidelse av Skuletidi; for vert ikkje den lenger enn ho er, so nyttar det nok lite aa udvide Undervisningsstoffet. Snarare kunde der vera Meining i aa knappa av paa Lærestoffet, t.d. ved aa knipa inn Pontoppidanpugingi; men det segjer ikkje Vinstrestyret noko um.

Femte Posten ser ut som ein Talemaate. Av den vert ingen Mann klok paa, kva Vinstre i næste Storthingsperioden vil gjera til Framhjelp av Kvinnesaki.

Sette Posten er ikkje stort klaarare. Vil Vinstra halda paa med den gode gamle Uskikken aa byggja Jarnvegjer langs Sjøkanten, til Skade for Skipsferdi og til Gagn for ingen, daa visst ikkje for Staten, elder vil Vinstre taka Tingen fraa ein annan og rimelegare Kant? Detskulde eit Program gjeva Vitring um.

Sjuende Posten er ein Talemaate, som Høgre vil setja paa si Lista likso væl som Vinstre paa si. Kor er det, Vinstre vil spara? Kva Slags Utgifter er det, det vil knipa inn? deter det, som skulde vera sagt i eit Valprogram!

Ein Ting kom eg til aa tenkja paa, som eg sat og mynstrad med dette Programet og heile vaart politiske Stell.

I § 1 i Lovarne for Vinstrelaget stend det, at Vinstre vil arbeida paa Grunnlag av Forfatningen og Foreningen med Sverig . I det heile kann ein væl segja, at Vinstre i seinare Tid kappast med Høgre i Elsk til Unionen. Eg trur knapt, at det nokonstad i Norig no lenger vert ropt Hurra for Fedrelandet: Det heiter altid: for Fedrelandet og Unionen.Fedrelandet aaleine er liksom ikkje nok no lenger, korkje for Vinstre elder Høgre. Skal ein vera loyal, maa ein taka Sverig med. Dersom me held paa med dette i nokre Aar, vil snart ingen Nordmann hugsa, at det er Norig, som er hans Fedreland; alle vil tenkja, at Fedrelandet er det same som Fedrelandet og Unionen, d.e. det store fælles Fædreland Sverige og Norge.

Vinstre driv som sagt svært paa med dette, og det er lovfest, som sagt, i sjølve Lands-Venstre-Foreningens Lovar. No kunde ein tenkja som so, meinte eg, at Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelsen, for aa vera konsekvent, og for aa koma fullt i Høgd med Høgre i Unions-Loyalitet, vilde setja upp ein Post i Programet sitt som so:

Udvikling og Styrkelse af Broderbaandet mellem Sverige og Norge.

Nokon slik Post finst det likevæl ikkje. Og endaa kunde denne Posten høva svært godt paa Programet for eit Samlag, som hev Unionen i § 1 i Lovarne sine, men som ikkje hev funnet Plads for den nasjonale Sak korkje i Lovarne elder i Programet. Ein slik Post kunde like eins høva godt med ein Ting som den, at me no hev bygt tri ^_ og snart fire ^_ Jarnveger millom Aust-Norig og Sverig, men ikkje ein einaste ein millom Aust-Norig og Vest-Norig. Dette er og ein Ting, som me kann leggja Merke til. Held me paa aa forbedre Landets Kommunikationsmidler paa den Maaten, so kunde det eingong verta Aalvor av det med ein Ting, som visse Austlendingar skal ha snakkat um, nemleg at naar Trykket blir for stærkt, so gjev Austlandet seg inn under Sverig, og so kann Vestlandet sitja der med sin Republik og sine Radikalistar.

So kjem me til Arbeidslista No. 2, det, som Mgbl. kallar Prøveballongen: Lista yver dei Ting, som Lands-Venstre-Forenings-Bestyrelsen hev sett upp berre som paa ei Von. Her er ho:

Dette er altso dei Ting, som Vinstre ikkje for visst veit, um det vil arbeida fyre elder ikkje.

Det kann henda, at Vinstre vil arbeida for meir Røysterett, dersom Vinstre finn det klokt.

Det kann henda, at Vinstre vil arbeida for meir Samvitsfridom, dersom Vinstre finn det klokt.

Det kan henda, at Vinstre vil hjælpe frem Arbeidernes og Husmændenes Kaar (? stydja Arbeidarsaki og Husmannssaki?), dersom Vinstre finn det klokt, ^_

og so til allersiste Slutt:

Det kann henda,at Vinstre vil arbeida for Landsmaal, Haandarbeide, Legemsøvelser og Skydeøvelser ... dersomVinstre finn det klokt.

Men det kann og henda, at Vinstre læt desse Sakerne liggja.

^_ Det er Innhaldet av Arbeidslista No. 2.

Dersom det var avgjort, at Vinstre i det heile tenkte slik som Venstre-Forenings-Lands- Bestyrelsen, so vilde der vera stor Grunn til aa venta, at

alle Arbeidarar, }

alle Husmenn, }           som hev

alle Dissenterar og }    Røysterett,

alle Maalmenn,

gjekk med Høgre til næste Val.

Some kjem kanskje til aa gjera det og, berre av di dette Forslaget er framkomet. Høgre vil nok vita aa bruka Lands-Bestyrelses-Venstre-Foreningens Program, som dette kannverta brukt. Me ser daa og, at Høgrebladi med Fysnad hev kastat seg yver dette Forslaget som ein sann Forkunn-Rett i desse magre Tider.

Maalmennerne kunde kanskje hava mest Grunn til aa gaa fraa Vinstre, um Venstre-Bestyrelses-Lands-Forenings-Programmet skulde verta til meir enn det enno er: ein Papirlapp.

Dei ser her den nasjonale Saki av Landsens Vinstrestyre sett upp jamsides med Haandarbeide og Legemsøvelser som ein Ting, ein kann taka med elder lata liggja, ettersom ein synest det fell laglegt. Dei som veit, kva det nasjonale Arbeid hev paa seg, just i dette Land, og just i desse Tider, for dei vil dette vera meir enn underlegt aa sjaa.

Landsmaal og Haandarbeide. Landsmaal og Straafletning. Straafletning er ein nyttig Ting. Men som politisk Programsak vil Straafletning synast aa vera av mindre Vigt for dei fleste. Dei Herrarne, som me hev sitjande i Landsens Vinstrestyre, hevderimot funnet, at Straafletning er jamvigtig med norskt Landsmaal, og norskt Landsmaal... jamvigtigt med Straafletning.

Morgenbladet segjer paa sin raae Maate, at me Maalmenn etter dette maa venta lite Løn for vaart lange og trufaste Stræv for den radikale Politikken. Det er sannt paa sin Maate: me kunde nok finna det underlegt aa fylgja ein Flokk, som etter so langt Arbeid, og etter so mange Røynslur, enno ikkje forstend meir av Saki vaar, enn at Bestyrelsen for den same Flokken kann setja Maalsaki upp jamsides med Straafletning og Skolapping som ei Sak av allersiste Klasse.

Men me fær vona, at Lands-osfr.-Bestyrelsens Programforslag fær ein annan Skikk tilslutt, enn det no hev. Dei ymse Vinstrelag rundt um i Landet vil væl vita aa retta paa dette som paa andre rare Ting i Programforslaget, dersom dei hellest ikkje segjer som so, at det kann vera det same med heile Programet, so lengje me ikkje er ferdige med vaare gamle Saker.

Skulde det koma til aa visa seg, at Vinstre i det heile hadde likso lite Bry for den nasjonale Saki, som dei Herrarne i Lands... Bestyrelsen, so segjer det seg sjølv, at Maalmennerne fær skipa seg ihop til eit serskilt Parti, som daa, paa same Maaten som slike Nasjonalaprti i andre Land, fær arbeida for seg sjølv og til kvar Tid hjelpa det Partiet, som hev mest Mod og Vilje til aa stydja det norske Maalet. Alt no er Maalmannsflokken i Thinget ikkje so reint liten, og utetter Landet kann der vinnast mange Thingmenn, som, naar so skal vera, gjeng med paa ein reint nasjonal Politikk.

Men eg kann ikkje tru, at slikt vil verta naudsynlegt. Maalsaki og Vinstrepolitikken høver so væl ihop, at det vilde vera rart, um dei skulde maatta skiljast. Og Maalmennerne hev ingenting aa venta av Høgre, iallfall ikkje fyr dette Partiet kjem so langt, at det vert fullt ut lovlydigt og parlamentariskt. Maalmennerne fær lita paa, at Venstre-Forenings-Lands-Bestyrelsen ikkje er det same som Vinstre. Men naar dei ved alle Val gjeng saman med Vinstre i det heile, maa dei hugsa paa, at all Tid, naar dei hev Valet millom tvo Vinstremenn, so tek dei den, som dei veit er den støaste Maalmannen. Det Programforslaget, Venstre-osfr.-Bestyrelsen hev sett upp, viser iallfall so mykje, at Maalmennerne i det heile vil gjera rett i aa lita fyrst og fremst paa seg sjølve, og at dei ikkje kann finna seg i alt, fordi det kjem fraa Folk, som dei hellest kann hava god Tru til, og som dei skulde hava Rett til aa venta meir av i det nasjonale Arbeid, enn det ser ut til at me kann venta av dei Mennerne, som no for Tidi sit i Styret for Lands-Vinstrelaget.

Etter som eg høyrer, sender Styret for Det norske Samlag i desse Dagar ut eit Sendebrev, som inneheld ei stutt Forklaring av Maalsaki som Upplysningssak, som demokratiske Sakog som Nasjonalsak. For dei, som hev tenkt mindre yver Maalsaki fyrr, vil dette Brevet vera til god Hjelp, trur eg. Det er paa Tidi, at allefedrelands- og fridomskjære Menn no lærer aa skyna, kva Saki hev paa seg; for me hev ikkje godt av aa vera so dauve i dei nasjonale Spursmaal, som me for det meste hev voret til dessa. Me hev ikkje havt godt av det fyrr, og me kann faa endaa mindre godt av det heretter.

Arne Garborg.