Lydrike-Tanken i Lærebøkerne.

(Framhald.)

(Del 2 av 4. Fyrste delen.)

Dei, som helst vil, at me skal gjeva upp vaart eiget, likar ikkje heiltupp Hendingarne i 1814, slik som dei i Røyndi var ^_ Sjølvuppgjeving-Tanken var ^_ Gud vere lovat fyr det ^_ ikkje vidare uppe i den Tidi. Difyr lyt Sjølvuppgjeving-Mennerne vrida litet paa desse Hendingarne, so me ikkje skal faa so stor Gleda av Fridomsverket: Dei skrøyver upp alt, som svenskt er, og allvisst Karl Johan. Det er han, som er Hovudet fyr det store Samlaget mot Napoleon, Svenskarne slæst med gamalt Mot i mange Slag, Fyrstarne i Samlaget veit ikkje, korleids dei skal fulltakka Karl Johan. Han snur seg mot Danmark, og Danskarne ryk med ein Gong, tapar i alle Slag. So kjem Karl Johan, studd av alle Fyrstarne, med den sägervana svenske Heren mot Norig. Det norske Folket, Stakar, det hev svoltet og lidet vondt, det er eit fatigt Fjellfolk, som ingen kjenner og ingen bryr seg um; Kristjan Fredrik hev gjevet detta Fjellfolket ei Grunnlog; naar so Karl Johan kjem, so let han detta stakars Fjellfolket faa hava Grunnlogi si, av Kongens Naade. Naar alt hev gjenget slik fyr seg, so er det ikkje vandtaa finna absolut Veto baade her og kvar i Grunnlogi, og ho vert daa berre ei Indskrænkning i Enevældet. So kann Vetostyringi sistpaa verta so hard, so Folket, det norske Husmannsfolket, helder gjer ein ny Kontrakt med Husbonden og gjeng med paa eit Unions-Parlament, og so er me paa den breide Vegen.

No skal me sjaa, um me ikkje finn det meste av detta i Lærebøkerne.

I L. Kr. Daas Lærebog i den nyere Historie S. 676 stend det: I det følgende Aarunder det afgjørende tyske Felttog viste Karl Johan ligesaa store Tjenester imod Napoleons Fiender. Først sluttede han i Mars og April 1813 Forbund med England og Preussen, hvilke begge lovede ham Norges Erhvervelse. Den svenske Hjælpehær paa 30,000 Mand stred tappert i mange Slag. Karl Johans Ledelse af et meget større Korps Tyskere og Russer var farlig formedelst hans Kjendskab til hans forrige Vaabenbroders mesterlige Krigskunst.

So nemner Daa av dei Slagi, som Karl Johan vann, Slagi ved Gross Beeren og Dennewitz, og Daae og Drolsum segjer, at Franskmennerne under Oudinot blev imidlertid den 23de August ved Grossbeeren slagen af Karl Johan og dennes Underbefalende Preusseren Bülow, men nemner ikkje Karl Johan ved Dennewitz.

Um Karl Johan stend det soleids i Weber, Geschichte des Neunzehnten Jahrhunderts S. 455:Yverföraren fyr Nordheren var Krunprinsen av Sverige, den ærerike Marsjallen Bernadotte, som var Son til ein Rettslærd i Pau og no hadde stiget upp, so han skulde fylgja etter Vasa-Ætti. Det hadde mest altid voret graatt millom Napoleon og Bernadotte, og Bernadotte hadde strævat alt det han kunne, mot at Napoleon skulde verta Fyrste-Konsul. I fleire Slag, som ved Averstädt og Wagram, hadde Marsjallen faret aat slik, at Kjeisaren jamvæl tottest hava Grunn til full Unaade. Likevæl kunne Bernadotte takka Vaapni hans Napoleon, fyr di han so forunderleg var komen upp i Høgdi, og det fall tungt fyr han aa draga i Herferd mot sitt eiget Folk som Førar fyr framande og litet vyrde (geringgeschätzter) Soldatar. Magterne gjorde seg mykje Umak fyr aa faa Krunprinsen i Samlag med seg, og hadde reint for store Tankar (eine überstrieben hohe Vorstellung) um hans millitære Gaavur. Men den Voni, som dei hadde um Herførar-Gaavurne hans, slo ikkje vidare inn. (gingen nur sehr unvollkommen in Erfüllung). Det drygde lenger, enn rett var, fyrr Krunprinsen kom paa tysk Grunn, Herstyrken hans var ikkje so stor, som dei hadde tiltingat seg, og ikkje i vidare godt Stand. Han let Hamburg falla, var uhugad paa alle djerve Tiltak og sparde paa heile Herferdi Svenskarne sine so mykje, som det berre var Raad til, so han fyrst det trengdest kunne bruka dei mot Danmark og ikkje vekkja altfor mykje Harm imot seg hjaa dei, som fyrr hadde voret hans Folk; for den Gongen leikad det i Hugen hans fyr fullt Aalvor, at han skulde vinna den franske Kruna, so æresjuk var han. Med braglande Marsar(mit stolzen Bewegungen) narrad han Samlags-Venerne sine; men skulde han gjera nokot, laut dei beintfram tvinga han. Den Tiltrui, som dei synte han i Fyrstningi, minkad av meir og meir, daa dei skynad, korleids han hadde tenkt aa halda seg undan under Ufreden. Naar Nordheren likevæl var med og avgjorde Striden med Æra og Kraft, so var det berre dei preussiske Korps-Førarar, allvisst Friedrik With von Bülow, Borstell og Grev Tanenzien. . . ., ein kunne takka fyr det, Generalar, som var kunnige i Herførar-Kunsti og fedralands-kjære og som hadde Framferd; desse hadde heile Tidi Krangl med Yverføraren, men det var dei, som førde frisk Kraft inn i Herferdi til Nordheren.

I denne Framstellingi skollar korkje Karl Johan elder Svenskarne so stort. At Weber kallar Svenskarne gering geschätzte, synest undarlegt. Det er vel, fyr di Svenskarne var so faae, han talar so uvyrdsleg um dei, Victor Durug sameleids. I Historie de France 2de Bindet S. 586 segjer han, at Sverige i 1806 lovad Preussen son fragile appni (si skrøpelege Hjelp). Nordmennerne kallar Weber die kräftigen Norweger (S. 480); dei djerve Nordmennerne.

Fyrr eg legg ut um Slagi ved Grossbeeren og Dennewitz skal eg nemna andre Vitnemaal um Karl Johan, som høver med Utgreidingi hans Weber.

Vaaren 1814 sagde Jarlen av Grey i det engelske Parlamentet bland annat: Etter Slaget ved Bantzen, daa det saag vonlaust ut fyr Europa .... hadde Sverige ikkje ein einaste Mann i Herferd elder paa Vegen til Slagmarki. Endaa so seint som Slaget ved Leipsig, spyrr eg, um Sir Charles Stewart ikkje skreiv til Ministrarne, at Krunprinsen av Sverige hadde latet vera aa gjera det, som Riksstyret hans hadde teket paa seg? Og eg vil spyrja um det og: Kvat hev Krunprinsen gjort etter Slaget ved Leipsig? Hev han gjort ein einaste Mars, som kunne fremja Hovudformaalet fyr dei sambundne Magterne? I Februar og Mars Maanad, medan Blodet fløymde i Frankrike, sende ikkje Krunprinsen ein einaste Soldat til aa arbeida ihop med dei sambundne. Ikkje ein einaste Mars gjorde denne Prinsen ihop med dei sambundne radt til 19de April, daa han totte det høvde bra aa lydast innum Paris. Visst var det, at den svenske Heren stod og ingenting gjorde og ikkje hjelpte dei sambundne, til dei hadde naatt Formaalet fyr Ufreden; daa drog Krunprinsen til Paris fyr aa vera med i Triumfen. Den same Talaren hev mykje Godvilje fyr Norig og kallar det fyr den beste Helvti av det danske Monarkiet, mykje større i Landvidd og Forsvars-Styrke og med mest Helvti av Folkemengdi. Prins Kristian Fredrik valde det, som han totte best um (han hadde Valet millom Norig og Danmark), og var eg i hans Stelle, hadde eg visst og sannt valt sameleids.

(Meir.)

Publisert 12.03.13